Evlilik birliğinin devam edememesi halinde eşler anlaşmalı veya çekişmeli boşanmaya karar verebilirler. Ortada çocukların bulunması boşanma sonrasında velayetin annede mi baba da mı kalacağı sorusunu da beraberinde getirir. Mahkeme çocuğun üstün yararı kiminle kalmasını gerektiriyorsa velayeti anneye veya babaya verebilir. Bu halde çocuk üzerindeki hak ve sorumluluklar mutlak olarak velayet kendisine bırakılan tarafta olur. Fakat bu mutlaklık sınırlı değildir. Velayetin anne veya babadan birine verilmiş olması diğerinin çocuğa ilişkin hak ve sorumluluklarını her halde kısıtlamaz. Örneğin velayeti annede olan çocuğun babasının hakları çocuğu görme, onunla iletişim kurma gibi konularda devam eder.
Babanın Çocuğu Görme Hakkı
Çocuğun velayeti annesine bırakılmış olsa bile boşanmalarda çocuğu görme hakkı babaya da tanınmıştır. Aile ortamı eksikliğinin hissedilmemesi çocukların psikolojik, ruhsal ve fiziksel gelişimini sağlıklı bir şekilde sürdürebilmesi için önemlidir. Bu sebeple her ne kadar velayet anneye verilmiş olsa da babanın çocuğu görmesine imkân tanınmıştır. Eğer çocuğun psikolojisi babasını görmekten olumsuz etkileniyor ve çocuk bakımından herhangi yarar olmamakla birlikte aksine bu durum çocuğu olumsuz etkiliyorsa mahkeme baba ile çocuğun görüşmesini kısıtlayabilir. Fakat böyle bir durum söz konusu değilse yalnızca annenin çocuğu babası ile görüştürmek istememesi babanın çocuğu görme hakkını ortadan kaldırmaz.
Babanın Çocuğu İle İletişim Hakkı
Çocuğun ebeveynleri boşanmış olsa dahi velayeti annede olan çocuğun babasının hakları devam etmektedir. Eşlerin birbirinden ayrılmış olmaları çocukları da anne veya babalarından ayrılmak zorunda bırakmamalıdır. Velayet kendisinde olmayan taraf çocuğuyla vakit geçirebilmek ve aralarındaki bağı koparmamak için belirli görüş günlerinde çocuğuyla görüşebilmektedir. Belirlenen günlerde annenin çocuğu babaya göstermemesi babanın yasal hakkına riayet edilmediğinde hukuka aykırı olacaktır. Eğer çocuğun baba ile görüştürülmemesi geçerli bir mazerete dayanıyorsa uygun bir vakitte iletişimlerini sağlamak üzere görüşme günü belirlenmelidir. Buna rağmen yine de anne babanın çocuğu ile iletişim hakkını görmezden gelip bu konuda ısrarcı davranırsa bu durum dava sebebi olmaktadır.
Çocuğun İhtiyaçlarını Karşılama Hakkı
Birçok uluslararası sözleşme ve ulusal mevzuatta çocukların haklarının neler olduğu vurgulanmıştır. Bundan önce kimin çocuk olarak nitelendirileceğine cevap vermek gerekir. Birleşmiş Milletler tarafından hazırlanan Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne göre 18 yaşını doldurmamış her birey çocuk sayılmaktadır. Bu sözleşmede belirlenen çocuk haklarından bazıları ise şunlardır:
Sağlık hakkı
Eğitim hakkı
İstismar ve ihmalden korunma hakkı
İnsani şartlarda yaşama hakkı
Fikirlerini geliştirme ve ifade etme hakkı
Kendi mesleğini seçme hakkı
Bu hakların sağlanması konusunda hem devletin hem de ebeveynlerin yükümlülükleri bulunmaktadır. Anne ve babanın evli veya ayrı olması bu yükümlülükleri yerine getirmelerine engel değildir. Velayeti kendisinde olan taraf her halükarda çocuğun gelişimi için bu hakları sağlamakla mükelleftir. Örneğin velayeti annede olan çocuğun okula kaydı eğitim hakkının bir parçası olup bu hakkın sağlamasına yöneliktir. Yine velayeti annede olan çocuğun babasının hakları arasında çocuğun ihtiyaçlarını karşılama hakkı da bulunmaktadır. Bu hem bir hak hem de bir sorumluluktur. Baba velayet kendisinde olmasa bile çocuğun gerekli ihtiyaçlarını karşılamalıdır. Uygulamada verilen nafaka her ne kadar çoğu zaman yetersiz kalsa da çocuğun ihtiyaçlarının karşılanmasına hizmet eden para karşılığı olduğunu söyleyebiliriz.
Velayetin Değiştirilmesini Talep Etme Hakkı
Boşanmayla birlikte çocuğun velayeti hangi tarafta kalması çocuğun daha yararına olacaksa o kişiye verilmektedir. Bazen de anlaşmalı boşanma hallerinde eşler kendi aralarında çocuğun kiminle kalacağını kararlaştırmaktadırlar. Ancak zamanla çocuğun kendisine bırakılan tarafla kalması çocuğun yararını zedelemektedir. Velayet hakkına sahip olan anne veya baba çocukla yeterince ilgilenmemekte, çocuğun bu kişiyle kalması gelişimi üzerinde olumsuz etki yaratmaktadır. Çekişmeli veya anlaşmalı boşanmada babasının çocuğu görme hakkı olsa da velayet kendisinde olmadığı için annesiyle kalması sağlıksız olan çocuğun kendisine verilmesini talep edebilmektedir. Bu durumda velayeti annede olan çocuğun babaya verilmesi mümkün olabilmektedir.
Velayetin değiştirilmesi gündeme geldiğinde ayırt etme gücüne sahip olan çocuğun görüşünün alınması da son derece önemlidir. Çünkü velayet konusu doğrudan çocuğu ilgilendirdiğinde çocuğun üstün yararını anne veya babadan hangisi ile kalmasını gerektiriyorsa ona velayetin bırakılması yönünde karar verilmelidir. Velayet davaları çekişmeli olduğundan çocukların psikolojik açıdan olumsuz etkilenmemesi için davaların bir avukat eşliğinde yürütülmesinde fayda vardır.
Velayeti Annede Olan Çocuğun Babaya Gitmek İstememesi
Çocuğun velayeti anneye bırakılması halinde bile velayeti annede olan çocuğun babasının hakları pek çok şekilde sürmektedir. Örneğin ayrı yaşayan babanın çocuğu görme hakkı boşanmaya rağmen devam etmektedir. Çocuk kimi zaman babanın kendisiyle iletişim hakkı olmasına karşı babaya gitmek istememektedir. Babayla görüşmeme tutumu karşısında çocuğun idrak etme gücüne göre yorum yapılmalıdır. Çocuk bu kararını ayırt etme bilinciyle vermişse çocuğun üstün yararı gereği babayla görüşme sınırlandırılmalıdır. Fakat çocuk henüz yararına olan kararı verme konusunda bilinçli hareket edemiyorsa babanın çocukla görüşmesi engellenmemelidir.
Velayeti Annede Olan Çocuğu Baba Vermezse Ne Olur?
Eşler birbirleriyle evlilik birliğini devam ettiremediklerinden dolayı boşanmış olsalar bile çocukları görme hakkı hem anneye hem de babaya aittir. Boşanma neticesinde velayet hakkı anneye verilmişse baba mahkeme kararında belirlenen sınırlar dâhilinde yine de çocuğunu görebilir, çocuğuyla ilgilenebilir ve onun ihtiyaçlarını karşılayabilir. Kendisine verilen görüşme süreleri sonunda çocuk anneye geri verilmelidir. Fakat bazen babanın çocuğu görüş saatlerinde görmek amacıyla anneden aldığı sonrasında geri anneye teslim etmediği, çocuğu kaçırdığı durumlar ortaya çıkmaktadır. Bu gibi durumlarda eğer velayeti annede olan çocuğu baba kaçırırsa velayet sahibi anne çocuğu kaçıran babaya karşı çocuğun alıkonulması suçundan şikâyetçi olabilmektedir.
Velayeti Annede Olan Çocuğun Babada Kalması
Mahkeme çocuğun üstün yararı gerekçesi ile velayeti anneye bırakmış olabilir. Bu durumda artık çocuk üzerindeki haklar anne üzerindedir. Babanın hakları ise velayet hakkı anneye nazaran daha sınırlıdır. Çocukların aile ortamı yokluğunda büyümemeleri ve aile bağlarını korumaları için velayeti annede olan çocuğun babasının hakları da kısmen korunmuştur. Mahkeme tarafından belirlenen gün ve saatlerde geri anneye teslim edilmek kaydıyla baba çocuğuyla görüşebilmektedir. Bu görüşme hâkimin vermiş olduğu karara göre gerçekleşmektedir. Ayrıca çocuklar resmi veya dini bayramlarda daha uzun süreli olarak babalarıyla kalabilmektedirler. Çocuk, anne ve babanın ortaklaşa anlaşmasıyla pekâlâ çocuğun babada kalması mümkündür. Eğer baba temelli olarak çocuğun kendisi yanında kalmasını istiyorsa velayetin değiştirilmesini talep edebilme hakkına sahiptir. Mahkemede açılacak velayetin değiştirilmesi davası ile talebin haklı görülmesi halinde söz konusu velayet anneden alınıp babaya verilebilecektir.
İster anlaşmalı ister çekişmeli boşanma olsun velayet konusu her zaman özenle karar verilmesi gereken konulardandır. Çocukların dağılmış aile birliğinden olumsuz etkilenmemesi için gerekli pedagojik destekle boşanma süreci sağlıklı şekilde yürütülmelidir. Devamında da çocuğun anne veya babadan hangisiyle kalması daha yararına olacaksa velayet hakkı ona verilmelidir. Uzman aile hukuku avukatı iletişime geçerek çocuğunuzun velayetini alma konusunda hukuki destek alabilirsiniz. Boşanmada ve boşanma sonrası süreçlerde velayet hakkına yönelik her türlü sorunda hukuki danışmanlık için bizi arayabilirsiniz.