Gabin (Aşırı Yararlanma) Nedir? - Borçlar Hukuku
Gabin, Türk Borçlar Kanunu’nun 28. Maddesince düzenlenmiş olup hukukun temel ilkelerinden olan hakkaniyet ve nesafet ilkesine dayalı olarak ortaya çıkmış bir hukuki kurumdur. Gabin, sözlük anlamıyla bir kimseyi aldatarak fayda sağlama anlamına gelmektedir. Hukuk düzleminde ise gabin, sözleşmenin taraflarından birinin, sözleşmenin diğer tarafındaki kimsenin zor durumda olmasından, tecrübesizliğinden veya bilgisizliğinden yararlanmak suretiyle kendine aşırı olarak nitelendirilebilecek bir fayda sağlaması anlamına gelir.
Gabin Ne Zaman Oluşur?
Borçlar hukukunda sözleşme serbestisi ilkesi geçerli olup taraflar takdirlerince karşılıklı edimlerini belirlemekte serbesttirler. Gabin’in ortaya çıkacağı durum edimlerin belirlenmesinde bir tarafın diğer tarafın acziyetinden, tecrübesizliğinden yararlanması sonucunda bu edimler arasında aşırı ölçüde dengesizliğin yaratılması halidir. Yani tarafların bilerek ve isteyerek bir malın satımında asıl bedelin oldukça aşağısında bir belirleme yapması ve sözleşme kurması mümkün olmakla birlikte gabin dürüstlük kuralına aykırı olarak kişinin aldatılması sonucu bu bedel belirlenmişse oluşacaktır.
Aşırı Yararlanmanın Şartları Nelerdir?
Uygulamada kabul edildiği üzere gabinin oluşmasında üç ana kriter mevcuttur. Öncelikle sözleşmeye konu edimler arasında açık bir orantısızlık bulunmalıdır. Bu orantısızlık yine hakkaniyet ilkesine göre belirlenecek olup somut olayda hakimce takdir olunacaktır. İkinci şart üzerinden aşırı yararlanılan, sömürülen kişinin zayıf durumda olmasıdır. Üçüncü şart ise aşırı yararlanma sağlayan sözleşme tarafının bu yararlanmayı bilerek ve isteyerek, kasten gerçekleştirmiş olmasıdır.
Aşırı Yararlanma İddiası Nasıl İleri Sürülür?
TBK 28 uyarınca gabin iddiasında olan taraf durumun özelliğine göre ya sözleşme ile bağlı olmadığını diğer tarafa bildirerek ediminin geri verilmesini ya da sözleşmeye bağlı kalmaya devam ederek edimler arasındaki oransızlığın giderilmesini isteyebilir. Bu halde sömürülen tarafa sözleşmeyi iptal hakkı tanınmıştır. İptal olunacak sözleşme kesin hükümsüzlük yaptırımına tabi olacak ve taraflar elde ettiği edimleri iade edeceklerdir. Yine kanunca tanınmış diğer seçimlik hak olan orantısızlığın giderilmesinde ise hakkaniyet ölçüsünde edimler arasındaki dengesizlik giderilerek sözleşmenin ayakta tutulması mümkündür.
Kimler Gabinden Yararlanamaz?
Tacirler ve tacir hükmündeki kimseler için gabin kurumu farklılaşacaktır. Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlendiği üzere tacirlerin basiretli davranma zorunlulukları mevcut olup bu nedenle de tacirlerce deneyimsizlik ya da düşüncesizlik içinde bulunamayacağı kabul edilmektedir. Bununla birlikte tacirlerin düşüncesizlik veya tecrübesizlik hallerine dayanamayacağı sabit görülse de Yargıtay kararlarında sıklıkla müzayaka (darlık, ekonomik güçsüzlük) halinde gabin şartlarına dayanarak bu iddianın tacirler açısından da kabul edildiği görülmektedir.
Gabin Süresi Nedir?
Aşırı yararlanma suretiyle kurulmuş sözleşmede acziyeti nedeniyle bu sözleşmeyi kurduğu iddiasında olan taraf bu hakkını düşüncesizlik veya deneyimsizliğini öğrendiği; zor durumda kalmada ise, bu durumun ortadan kalktığı tarihten başlayarak bir yıl ve her hâlde sözleşmenin kurulduğu tarihten başlayarak beş yıl içinde kullanabilir.
Comments