Mülkiyet Türleri Nelerdir?
Ortaklığın giderilmesi davasının mantığını anlayabilmek için öncelikle Türk hukukunda öngörülen mülkiyet türlerini incelemek gerekir. Hukuk sistemimizde bireysel mülkiyetin yanında birden fazla kişinin aynı mal veya haklar üzerinde birlikte hakimiyet kurabileceği haller de düzenlenmiştir. Bu haller paylı ve el birliği ile mülkiyet şeklinde düzenlenmiştir.
- Paylı Mülkiyet: Bir şey üzerinde birden fazla kişinin hisseler ile sahip olmasıdır. Kişiler sahip oldukları mal üzerinde payları kadar tasarruf edebilmektedir.
- El birliği ile Mülkiyet: Kanun veya kanunda öngörülen sözleşmeler dolayısıyla malların tamamına birlikte sahip olma halidir. Kişiler el birliği ile mülkiyet durumunda her biri asıl malik olarak tasarruf yetkisini kullanabilir.
Ortaklığın Giderilmesi Davası Nedir?
Eski adıyla izale-i şüyu ve yeni adıyla ortaklığın giderilmesi davaları, paylı ya da elbirliği ile mülkiyete konu olan taşınmaz veya taşınır mallarda paydaşlar arasında mevcut birlikte mülkiyet ilişkisini sona erdirip kişisel mülkiyete geçmeyi sağlayan iki taraflı bir dava türüdür. Bu dava türü Türk Medeni Kanunun 699. Maddesinde düzenlenmektedir:
Madde 699 -
Paylaşma, malın aynen bölüşülmesi veya pazarlık ya da artırmayla satılarak bedelinin bölüşülmesi biçiminde gerçekleştirilir. Paylaşma biçiminde uyuşma sağlanamazsa, paydaşlardan birinin istemi üzerine hâkim, malın aynen bölünerek paylaştırılmasına, bölünen parçaların değerlerinin birbirine denk düşmemesi hâlinde eksik değerdeki parçaya para eklenerek denkleştirme sağlanmasına karar verir. Bölme istemi durum ve koşullara uygun görülmezse ve özellikle paylı malın önemli bir değer kaybına uğramadan bölünmesine olanak yoksa, açık artırmayla satışa hükmolunur. Satışın paydaşlar arasında artırmayla yapılmasına karar verilmesi, bütün paydaşların rızasına bağlıdır.
Paylı mülkiyette paydaşlardan her biri, müştereken malik olduğu malın paylaşılması suretiyle payının kendisine verilmesini her zaman isteyebilir. Bu durum, hiç kimsenin mülkiyetteki paylı halin devamına zorlanamaması esasına dayanmaktadır. Bu bağlamda, paylı mülkiyete tabi malın paylaşılması yönündeki bu istek paydaşlara ulaştırılarak tüm paydaşların katıldığı paylaşma sözleşmesi veya paylaşmada anlaşma sağlanamaması durumunda dava açılarak yargısal paylaşma gerçekleştirilebilir. Paydaşlardan her birinin isteği ile yargısal yollar kullanılabilir. Bu noktada ortaklığın giderilmesi davası devreye girmektedir.
Ortaklığın Giderilmesi Davasında Paylaşım Biçimleri
Paydaşlardan biri, bu davayı açarak malın eğer varsa mevcut paydaşlık oranlarına göre maddi olarak bölünmesine ve şayet bu mümkün değilse artırma yoluyla satılıp parasının paydaşlara paylar oranında bölüştürülmesine yönelik mahkeme kararı tesis ettirmek ister. Mahkeme de payın miktarı ve paydaşların sayısı imkân veriyorsa talep halinde aynen taksim, aksi takdirde malın satılarak satış bedelinin ortaklara/paydaşlara dağıtılması şeklinde satış yoluyla taksim olarak paylaşmaya karar verir. Böylece, üzerinde anlaşmaya varılamamış paylaşma işi kurucu nitelikteki mahkeme kararı ile yerine getirilmiş olur.
Ortaklığın Giderilmesi Davasında Aynen Taksim
Ortaklığın aynen taksim suretiyle giderilmesi, tarafların birlikte mülkiyet hakkına sahip olduğu dava konusu malın aynen bölüşülmesi biçiminde gerçekleştirilen paylaşma biçimidir. Ortaklığın aynen taksim yoluyla giderilebileceğine ilişkin yasal düzenleme Türk Medeni Kanunu’nun 699. maddesinde karşılık bulmaktadır. Paylaşma biçiminde uyuşma sağlanamaması halinde taraflardan birinin istemi üzerine hakim öncelikle aynen taksimin mümkün olup olmadığını inceleyecektir. Mümkün olması halinde ortaklığın giderilmesi davasında paylaşma biçimi olarak öncelikli tercih edilecek yol, aynen taksimdir. Ortaklığın aynen taksim suretiyle giderilmesinde dava konusu taşınır veya taşınmaz mal, birbirine denk olacak şekilde parçalara ayrılır. Bölünen parçaların birbirine denk düşmemesi halinde ise hakimin yapması gereken eksik değerdeki parçaya para eklenerek denkleştirme sağlanmasına karar vermektir.
Aynen taksimin gerçekleşebilmesi için söz konusu malın aynen bölüştürülebilmesi ve bölüştürme esnasında ekonomik değerini kaybetmeyecek olması gerekir.
Ortaklığın Giderilmesi Davasında Satış ve Hissedarın Alış Önceliği
Nakit para gibi paylaşımı mümkün olan değerler dışında kalan taşınır ve taşınmaz mallardan aynen bölünmesi mümkün olmayanlar için satış suretiyle ortaklığın giderilmesi yoluna gidilir. Öte yandan, malın maddi paylaşımı malda önemli bir değer kaybına yol açıyorsa, hâkim maddi paylaşım yerine paylı mülkiyete konu malın açık artırma ile satışına karar vermektedir. Paylaşım için artırma yoluyla satış usulüne karar veren mahkeme; tüm paydaşların rıza göstermesi durumunda, artırmanın sadece paydaşlar arasında yapılacağına karar verebilir veya bunun yerine artırmanın herkese açık bir şekilde yapılmasını da yerinde görebilir (TMK md. 699/3). Dolayısıyla, paydaşlardan biri bile artırmanın sadece paydaşlar arasında yapılmasına rıza göstermediğinde artırmanın artık herkese açık olarak yapılması gerekmektedir.
Ortaklığın Giderilmesi Davası Kimler Tarafından Açılabilir?
Ortaklığın giderilmesi davaları sadece paydaşlarca veya ortak maliklerce açılabilmektedir. Borçlu paydaşın/ortağın alacaklısı bu davayı açamaz. Zira bu alacaklı, elbirliği/paylı mülkiyete konu maldaki borçlunun payını bağımsız olarak haczettirip sattırabilmektedir. Tek bir paydaş/ortak veya birden fazla paydaşın/ortağın birlikte açabileceği bu davaların davalı tarafı ise, davacı/davacılar dışındaki diğer paydaşlar/ortaklardır. Davacının küçük, kısıtlı veya tüzel kişi olması durumunda bunların kanuni temsilcileri olan veli, vasi veya şirket yöneticileri vasıtasıyla davalar açılacaktır. Davacı veya davalı paydaşın/ ortağın yargılamadan önce veya sonra ölmesi durumunda ise, davayı mirasçılarının takip etmesi ve sonuçlandırması mümkündür.
Ortaklığın Giderilmesi Davasında Feragat
Ortaklığın giderilmesi davalarında davacının davasından feragat etmesi önem arz etmemektedir. Çünkü ortaklığın giderilmesi davaları, tarafların hem davacı hem de davalı durumda olduğu iki taraflı davalardandır. İki taraflı davalar arasında sayılmaları sebebiyle, yargılama esnasında davacı ve davalı tarafın hakları ve talepleri aynı şekilde ele alınmaktadır. Bu yüzden davacı davasından feragat etse bile ancak bütün paydaşlar/ortaklar yani davanın tüm tarafları bu feragate katılmalıdır. Taraflardan biri bu davaya devam etmek isterse yargılamaya devam edilecektir.
Ortaklığın Giderilmesi Davalarında Yargılama Usulü
Ortaklığın giderilmesi davaları basit yargılama usulüne tabidir. Bu bağlamda, dava dilekçesi verilmesi ve davalının/davalıların dava dilekçesine karşı cevap dilekçesi vermesi yeterlidir. Yazılı yargılama usulünden farklı olarak dilekçe teatisi, taraflarca ikinci dilekçeler (davacı tarafın cevaba cevap ve davalı tarafın da ikinci cevap dilekçeleri) verilmeden tamamlanır. Davalı taraf, ilk itiraza ve dava şartlarına konu olan hususları ileri sürebilir. Bu noktada, hâkim tarafından da kendiliğinden göz önünde bulundurulması gereken ilk itirazlar cevap dilekçesinde yer alabilir.
Ortaklığın Giderilmesi Davasında Harç ve Giderler
Harçlar Kanunu uyarınca, dava konusu mal taşınır ise maktu harç, taşınmaz mal ise nispi harç alınmaktadır. Ayrıca taşınmaz malın ortaklığının satış suretiyle giderilmesi veya aynen taksim suretiyle paylaşılmasına karar verilmesi halinde de haç türü ve miktarı farklılık göstermektedir. Dava açılırken maktu olarak harç ödenmektedir.
Ortaklığın giderilmesi davalarında yukarıda açıkladığımız şekilde “aynen taksim” yoluyla paylaştırma yapılırsa nıspi karar harcı olarak taşınmazın tespit edilen değeri üzerinden binde 4,55 oranında harç alınır. Taşınmazın satış yoluyla paylaştırılmasına karar verilmesi halinde ise alınacak olan nispi karar harcı binde 11,38 oranındadır.
Bununla beraber bilirkişi ücreti, tanık dinletme ücreti de giderler arasında yer almaktadır. Bu giderler karşılanmazsa taraflar davadan vazgeçilmiş sayılmaktadır.
Aşağıdaki bölümden online avukat görüşme randevusu oluşturarak konu ile ilgili sorularınızı yöneltebilirsiniz.