Türk hukukunda kural olarak kan esası ile vatandaşlığın kazanılması yolu kabul edilmiştir. Türk vatandaşlığı esas itibariyle anneden kazanılır. Ancak belirli durumlarda kesin olarak anneden kazanılması durumu olmayabilir, Anayasamıza göre ana veya babadan kazanma olarak düzenlenmiştir. İstisna olarak, anne ve babasından vatandaşlık kazanamayan kişiler eğer Türkiye Cumhuriyeti Devleti sınırları içinde dünyaya gelmişlerse sadece bu şekilde toprak esasıyla vatandaşlık kazanabilmektedirler. Bunun dışında Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığı doğum veya anne baba esası dışında başka hallerde de kazanılabilir. Bu durum Türk Vatandaşlığı Kanununda açık bir şekilde düzenlenmiştir.
Sonradan Türk Vatandaşlığı Kazanılabilir mi?
Türk Vatandaşlığı Kanunu 9. Maddesi uyarınca sonradan kazanılan Türk vatandaşlığı, yetkili makam kararı veya evlat edinilme ya da seçme hakkının kullanılması ile gerçekleşir. Kanunda bu haller sınırlı olarak sayılmış olup, başka şekilde hak kazanımı olmayacaktır.
Yetkili Makam Kararı İle Türk Vatandaşlığının Kazanılması Nasıl Olur? Şartları Nelerdir?
Yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığının kazanılması noktasında Türk Vatandaşlığı Kanunu oldukça ayrıntılı bir düzenlemeye sahiptir. TVK’da yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığının kazanılmasında konu bazında bir ayrım yapılmıştır:
Türk vatandaşlığının genel olarak kazanılması (m.11)
Türk vatandaşlığının istisnai olarak kazanılması (m.12)
Türk vatandaşlığının yeniden kazanılması
İkamet şartı aranmaksızın yeniden kazanılması (m.13)
İkamet şartına bağlı olarak yeniden kazanılması (m.14)
Türk vatandaşlığının evlenme yoluyla kazanılması (m.16)
Yetkili makam kararı ile vatandaşlığın kazanılması için üç unsur şarttır;
1. Kanunda belirtilen şartların yerine getirilmiş olması
2. İlgili kişinin talepte bulunması
3. Yetkili merciin bu konuda karar vermesi
Genellikle idari mercilerin yetkili mercii olarak kabul edildiği hallerde takdir yetkisi tanınır. Kişinin şartları taşıyıp taşımadığı araştırılır ve uygun görülen kişiler vatandaşlığa kabul edilir. Türkiye Hukukunda bu yetki İçişleri Bakanlığına verilmiştir.
Türk Vatandaşlığının Genel Olarak Kazanılmasının Şartları Nelerdir?
Yabancı kişinin özel olarak düzenlenen hiç bir şarta tabi olmadan Türk vatandaşlığı kazanmak için yaptığı başvuruya denir.
Diğer düzenlemelere göre daha ayrıntılı bir şekilde kimlerin başvuruda bulunabileceği TVK’ da düzenlenmiştir.
1. Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen yabancılarda; kendi millî kanununa, vatansız ise Türk kanunlarına göre ergin ve ayırt etme gücüne sahip olmak.
2. Başvuru tarihinden geriye doğru Türkiye’de kesintisiz beş yıl ikamet etmek.
3. Türkiye’de yerleşmeye karar verdiğini davranışları ile teyit etmek.
4. Genel sağlık bakımından tehlike teşkil eden bir hastalığı bulunmamak.
5. İyi ahlak sahibi olmak.
6. Yeteri kadar Türkçe konuşabilmek.
7. Türkiye’de kendisinin ve bakmakla yükümlü̈ olduğu kimselerin geçimini sağlayacak gelire veya mesleğe sahip olmak.
8. Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak.
Şartları aranır.
Yukarıda açıklamalarını yaptığımız şartlar bakımından bir inceleme yapıldıktan sonra kişinin vatandaşlığa alınıp alınmaması değerlendirilmektedir. İlgili kişinin, vatandaşlığa alınma şartlarını taşıdığını ve vatandaş olmak istediğini belirterek müracaat makamlarına başvurması gerekir. Müracaat makamları ise bulundukları yerdeki en büyük mülki amirlik, yani valilikler ve dış temsilcilikler, konsolosluklar vs. Başvuru sadece bir dilekçeyle olmaz. Başvuru evrakının içinde neler olacağı yönetmelikte ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiştir. Müracaat makamı başvuruyu aldıktan sonra İl Emniyet Müdürlüğü’ne evrakları sevk ederek bir inceleme yapılmasını talep eder. Daha sonra kişi vatandaşlık başvuru inceleme komisyon tarafından bir mülakata çağırılır. Komisyon da görüşme ile ilgili bir rapor hazırlayıp valiliğe gönderir ve valilik de dosyayı olduğu gibi İçişleri Bakanlığı’na gönderir. İçişleri Bakanlığı da kendi içerisinde gerekli incelemeleri yapar, Emniyet ve MİT’ten gerekli bilgileri alır. Bütün süreç sonunda, kişinin gerekli şartları taşıdığı tespit edilip, talebin de uygun görülmesiyle İçişleri Bakanlığı kişinin vatandaşlığa kabulüne karar verebilir. Talebin reddedilmesi halinde kişinin konuyu yargıya taşıması mümkündür.
Evlenme Yoluyla Türk Vatandaşlığı Nasıl Kazanılır?
Türk hukukunda Türk vatandaşlığının evlenme yoluyla kazanılabilmesi için birtakım şartlar aranmaktadır. Bu şartları iki grup halinde toplamak mümkündür. Şartlardan bir kısmı olmazsa olmaz şartlardır ve bunlar esas itibariyle talepte bulunan eş tarafından yerine getirilmesi ve ispatlanması gereken durumalardır. İkinci grup şartları ise, hem birinci grup şartları araştıracak olan, hem de gerçek evlilik birliğinin mevcudiyetini araştırmakla yükümlü̈ olan, idare tarafından incelenecek olan şartlardır.
Kanunumuzda Türk vatandaşlığının evlenme yoluyla kazanılması TVK 16. maddesinde düzenlenmektedir. İlgili maddeye göre olmazsa olmaz 2 şart bulunmaktadır:
1. Bir Türk vatandaşıyla en az üç yıldan beri evli olmak
2. Evliliğin halen devam ediyor olması
Başvuru tarihinde evliliğin sona ermiş olması durumunda talep mümkün değildir. Kişinin başvurduğu tarihte halen devam eden bir evliliğinin bulunması yeterlidir. idari makamların araştıracağı şartlar ise maddenin birinci fıkrasının a, b ve c bentlerinde sayılmıştır. Şartlar şu şekildedir:
a) Aile birliği içinde yaşama,
b) Evlilik birliği ile bağdaşmayacak bir faaliyette bulunmama,
c) Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmama şartları aranmaktadır.
Söz konusu evlilik geçerli bir evlilik olmalıdır. Başka bir deyişle muvazaalı olmamalıdır. Yine aynı zamanda, evlilik için öncelikle evlenme ehliyetleri ve şartlarının, her birinin milli hukukuna uygun gerçekleşmiş olması gerekir. Ve evlenme nerede gerçekleşmişse, o yerin uygun gördüğü şekil şartlarına uyulması gerekir.
Evlenme Yoluyla Yapılan Vatandaşlık Başvurularının Reddinde Dava Süreci:
Vatandaşlık Başvurusunun Reddi Kararına Karşı İtiraz ve İptal Davası
Vatandaşlık başvurusunun reddi kararı bir idari işlem olduğu için yargı denetimine tabidir. Zira, Anayasamızın 125. maddesine göre: Talebi reddedilen yabancı:
1- Ret kararının tebliğinden itibaren 60 gün içinde, doğrudan idari yargıda iptal davası açabilir.
2- İptal davası açmadan önce, ret kararının kaldırılması talebiyle, 60 gün içinde idari başvuruda bulunabilir. Bu başvuru, işlemeye başlayan idari dava açma süresini durdurur. başvuruya 30 gün içinde cevap verilmezse, istek reddedilmiş sayılır.
Vatandaşlık Başvurusunun Reddi Kararının İptali Davasında Yetkili ve Görevli Mahkeme:
Yukarıda izah edildiği üzere vatandaşlık başvurusunun reddi idari bir işlemdir. Dolayısıyla bu karara karşı açılacak iptal davası da idari niteliğe sahiptir. İdarenin yapmış olduğu işlem ve eylemlere karşı açılan davalara İdare Mahkemesinin bakmakla görevli olduğu İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 1. maddesinde belirtilmiştir. Sonuç olarak vatandaşlık başvurusunun reddi kararlarına karşı açılacak iptal davasında görevli mahkeme idare mahkemesidir.
Yetki bakımından 2577 sayılı İYUK kanunu 32/1’e göre; “….yetkili idare mahkemesi, dava konusu olan idari işlemi veya idari sözleşmeyi yapan idari merciin bulunduğu yerdeki idare mahkemesidir. 2. Bu Kanunun uygulanmasında yetki kamu düzenindendir.” Buna göre, vatandaşlık başvurusunun reddi kararına karşı açılacak davada yetkili mahkeme, başvuruyu reddeden idarenin bulunduğu yerdeki idare mahkemesidir.
Vatandaşlık Başvurusunun Reddi Kararının İptali Davasında Zamanaşımı Yukarıda da açıklandığı üzere söz konusu dava, vatandaşlık başvurusunun reddedildiğine ilişkin kararın, ilgilisine tebliğ edildiği tarihten itibaren 60 süre zarfı içerisinde açılmayan davalar hakim tarafından re’sen reddedilecektir.
Türk Vatandaşlığı Nasıl Kazanılır ve Yabancılar Hukuku ile ilgili sorularınızı uzman avukatımıza sormak için aşağıdaki bölümden online avukat görüşme randevusu oluşturabilirsiniz.