Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca resmî bir belge şeklinde düzenlenen ve geçerlilik süresi içinde yabancıya Türkiye’de çalışma ve ikâmet hakkı veren izin belgesidir. 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu’na göre, yabancıların Türkiye’de bağımlı veya bağımsız çalışmaya başlamadan önce izin alması gerekmektedir. Ülke menfaatlerinin gerekli kıldığı hâllerde veya mücbir nedenlere bağlı olarak, çalışmaya başlamadan önce ilgili makama bilgi vermek koşuluyla, çalışma süresi bir ayı geçmemek ve Bakanlık onayı alınmak suretiyle çalışma izni işe başladıktan sonra da verilebilir. Milli güvenlik kapsamında faaliyet gösteren kamu kurum ve kuruluşlarında istihdam edilen yabancılar için ise, çalışma izni ve bildirim hükümleri uygulanmamaktadır.
Çalışma İzni Başvuruları Nereye Yapılmalı?
Çalışma izni başvuruları yetkili Kurum aracılığı ile de yürütülebileceği gibi yurt içinde doğrudan Bakanlığa, yurt dışında ise yabancının vatandaşı olduğu veya yasal olarak bulunduğu ülkedeki Türkiye Cumhuriyeti büyükelçilikleri veya başkonsolosluklarına yapılmaktadır.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına yapılacak başvuruların elektronik ortamda yapılması gerekmekle birlikte sistem üzerinden onaylanarak tamamlanan çalışma izni başvuruları için Bakanlığa ayrıca kağıt ortamında bir evrak gönderilmemektedir.
Başvuruların Değerlendirme Süreci
Usulüne uygun olarak tamamlanan başvuruların değerlendirilmesi, bilgi ve belgelerin tam olması kaydıyla otuz gün içinde tamamlanmaktadır. Otuz günlük süre başvurunun sistem üzerinden tamamlandığı veya ek bilgi ve belge talebi olması hâlinde talep edilen bilgi ve belgelerin sistem üzerinden yüklendiği tarihten itibaren başlamaktadır.
Çalışma İzni Verilmesi
Çalışma izin başvurusunun olumlu değerlendirilmesi hâlinde, yabancıya çalışma izni verilmektedir. Yurt içinden yapılan başvurularda yabancının, çalışma izninin başlangıç tarihinden itibaren bir ay içerisinde ilgili mevzuat kapsamında yükümlülüklerini yerine getirmek suretiyle çalışmaya başlaması zorunludur.
Yurt dışından yapılan başvurularda ise, yabancının yurda giriş tarihinden itibaren bir ay içerisinde ve her hâlükârda çalışma izninin başlangıç tarihinden itibaren altı ay içerisinde ilgili mevzuat kapsamında yükümlülüklerini yerine getirmek suretiyle çalışmaya başlaması zorunludur.
Çalışma izin belgesinin işverene tebliğ tarihi ile çalışma izni başlangıç tarihinin farklı olması hâlinde çalışma izin belgesinin işverene tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna yapılan bildirimler süresinde yapılmış sayılmaktadır.
Çalışma İzni Başvurusunda Eksik Evrak Olması Halinde Ne Olacak?
Başvuruda eksik bilgi veya belgelerin olması hâlinde, bu eksiklikler tamamlanıncaya kadar başvurunun değerlendirilmesi ertelenmektedir. Erteleme süresi, bilgi veya belge eksikliklerinin tamamlanmasını geciktiren mücbir bir sebebin varlığının resmî bir makamdan belgelendirildiği hâller dışında otuz günü aşamamakta ve erteleme süresi sonunda eksiklikleri tamamlanmayan başvurular reddedilmektedir.
Çalışma İzni Reddi
Çalışma izni başvurusunun değerlendirilmesi neticesinde, Uluslararası İşgücü Kanunu Uygulama Yönetmeliği uyarınca belirlenen aşağıda belirtilen hükümlere uyulmaması hâlinde Bakanlıkça ret verilmektedir.
Uluslararası işgücü politikasına uygun olmayan,
Sahte veya yanıltıcı bilgi ve belgelerle yapıldığı tespit edilen,
Yabancı istihdam edilmesine ilişkin gerekçesi yeterli görülmeyen,
Özel kanunlarda Türk vatandaşlarına hasredilen iş ve meslekler için yapılan,
Gerekli nitelik ve uzmanlığı taşımadığı anlaşılan yabancılara ilişkin olan,
Genel Müdürlükçe belirlenen değerlendirme kriterlerini karşılamayan,
Türkiye’ye girmelerine izin verilmeyecek, vize verilmeyecek veya sınır dışı etme kararı alınmış yabancılardan olduğu İçişleri Bakanlığınca bildirilen yabancılara ilişkin olan,
Milli güvenlik, kamu düzeni veya kamu sağlığı açısından Türkiye’de çalışmasında sakınca görülen yabancılara ilişkin olan,
Dışişleri Bakanlığının uygun görüşü olması durumu hariç, Türkiye Cumhuriyeti’nin tanımadığı veya diplomatik ilişkisinin bulunmadığı ülke vatandaşları için yapılan,
17. maddenin ikinci fıkrası uyarınca (“Çalışma izni başvurusunun çalışma vize başvurusundan itibaren otuz gün içinde sistem üzerinden işveren tarafından onaylanarak tamamlanması zorunludur.”) süresi içerisinde tamamlanmayan, 19. maddenin ikinci fıkrası uyarınca (“Bilgi veya belge eksikliklerinin tamamlanması, mücbir bir sebebin varlığının resmî bir makamdan belgelendirildiği hâller dışında otuz günü aşamaz. Otuz günlük süre bilgi ve belge talebinin yapıldığı tarihten itibaren başlar.”) süresi içerisinde eksiklikleri giderilmeyen ve 27. maddenin birinci fıkrası (“Çalışma izni süre uzatma başvurusu, çalışma izni süresinin dolmasına altmış gün kalmasından itibaren ve her hâlükârda çalışma izni süresi dolmadan sistem üzerinden yapılır.”) uyarınca süresi içinde uzatma başvurusu yapılmayan,
19. maddenin birinci fıkrası (“Başvuruda eksik bilgi veya belgelerin tespit edilmesi hâlinde başvurunun değerlendirilmesi ertelenir. Eksikliklerin tamamlanması için başvuru sahibinden sistem üzerinden ve elektronik tebligat adresi aracılığıyla bilgi veya belge talep edilir.”) kapsamında ek bilgi veya belge talebinin gerçekleştirilmesinin mümkün olmadığı,
48. maddenin birinci fıkrasının (ö) bendi kapsamında (“Yabancı ülkelerin Türkiye’deki diplomatik ve konsüler temsilciliklerinde diplomatik kadro üyesi, konsolosluk memuru, idari ve teknik kadro üyesi ve konsolosluk hizmetlisi, Türkiye’deki uluslararası kuruluşlarda uluslararası memur ve idari ve teknik personel olarak görev yapan kişilerin özel hizmetinde çalışan yabancılar iş veya hizmet sözleşmeleri süresince çalışma izni muafiyeti kapsamında değerlendirilir.”) çalışma izni muafiyeti alarak çalışan yabancıların yurt içinden aynı statüde olmayan bir işverene bağlı çalışmak üzere yaptıkları,
Çalışma izni harcı ve değerli kâğıt bedeli yatırılması bildirimi tarihinden itibaren otuz gün içerisinde harç ve değerli kâğıt bedeli yatırılmayan,
Kanun ve bu Yönetmelik’te düzenlenen hükümlere aykırı olarak yapılan başvurular;
Başvuruların reddi sonucunu doğurmaktadır
Çalışma İzni Türleri
Çalışma izinleri üç temel başlık altında ele alınmakta; süreli çalışma izni, bağımsız çalışma izni ve süresiz çalışma izni bir işverene bağlı olmaksızın yabancı adına düzenlenmektedir.
Süreli Çalışma İzni
Çalışma izin başvurusunun olumlu değerlendirilmesi hâlinde yabancıya, iş veya hizmet sözleşmesinin süresini aşmamak koşuluyla, gerçek veya tüzel kişiye ya da kamu kurum veya kuruluşuna ait belirli bir işyerinde veya bunların aynı işkolundaki işyerlerinde belirli bir işte çalışmak şartıyla ilk başvuruda en çok bir yıl geçerli süreli çalışma izni verilmektedir. Yapılacak çalışma izni uzatma başvurusunun olumlu değerlendirilmesi hâlinde yabancıya aynı işverene bağlı olarak ilk uzatma başvurusunda en çok iki yıl, sonraki uzatma başvurularında ise en çok üç yıla kadar çalışma izni verilmektedir. Farklı bir işverene bağlı çalışmak üzere süre uzatma başvurusu yapılması hâlinde ise bu başvuru, ilk başvuru usul ve esaslarına tabi tutulmaktadır.
Süresiz Çalışma İzni
Türkiye’de uzun dönem ikamet izni veya en az sekiz yıl kanuni çalışma izni olan yabancılar süresiz çalışma iznine başvurabilir. Ancak yabancının başvuru şartlarını taşıması, süresiz çalışma izni verilmesi hususunda yabancıya mutlak hak sağlamamaktadır.
Süresiz çalışma izni, ilgili mevzuat hükümlerine uyulması ve yeni işyerinde çalışmaya başlamadan en geç on gün önce Bakanlığa bildirim yapılması kaydıyla yabancıya bağımsız veya bir ya da birden fazla işverene bağlı olarak çalışma hakkı vermektedir.
Süresiz çalışma izni olan yabancı, uzun dönem ikâmet izninin sağladığı tüm haklardan yararlanmaktadır. Özel kanunlardaki düzenlemeler hariç, sosyal güvenliğe ilişkin kazanılmış hakları saklı kalmak ve bu hakların kullanımında ilgili mevzuat hükümlerine tabi olmak şartıyla, Türk vatandaşlarına tanınan haklardan yararlanmaktadır. Süresiz çalışma izni olan yabancının seçme, seçilme ve kamu görevlerine girme hakkı ile askerlik hizmeti yapma yükümlülüğü yoktur.
Süresiz çalışma izni belgeleri çalışma izni başlangıç tarihi itibarıyla her beş yılın sonunda yenilenmektedir. Belge yenileme başvurusu süresiz çalışma izni başlangıç tarihinden itibaren beş yıllık sürenin dolmasından önceki altı ay içerisinde ve her hâlükârda süre dolmadan yapılmaktadır.
Turkuaz Kart Nedir?
Uluslararası işgücü politikası doğrultusunda; eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı, Türkiye’deki faaliyetinin veya yatırımının ülke ekonomisine ve istihdama etkisi ile Uluslararası İşgücü Politikası Danışma Kurulu önerileri ve Bakanlıkça belirlenen usul ve esaslara göre başvurusu uygun görülen yabancılara Turkuaz Kart verilmektedir.
Turkuaz Kart, ilk üç yılı geçiş süresi olmak kaydıyla verilmektedir. Bakanlık, geçiş süresi içinde işveren veya yabancıdan yürütülen faaliyetlere ilişkin bilgi ve belge talep edebilmektedir. Geçiş süresi içinde 15’inci madde uyarınca iptal edilmeyen (“Turkuaz Kart sahibi olması hâlinde yurt dışında kalış süresinin Bakanlıkça belirlenen süreyi aşması, durumlarında iptal edilir.”) Turkuaz Kartta yer alan geçiş süresi kaydı, yabancının başvurusu hâlinde kaldırılmakta ve süresiz Turkuaz Kart verilmektedir. Bu başvuru, geçiş süresinin dolmasına yüz seksen gün kalmasından itibaren, her durumda geçiş süresi dolmadan yapılmaktadır. Bu süre dolduktan sonra geçiş süresi kaydının kaldırılmasına ilişkin yapılan başvuru reddedilmekte ve Turkuaz Kart geçersiz hâle gelmektedir.
Turkuaz Kart sahibi yabancının, mevzuat hükümlerine göre eş ve bakmakla yükümlü olduğu çocuklarına Turkuaz Kart sahibi yakını olduğunu gösteren ve ikamet izni yerine geçen belge verilmektedir.
Turkuaz Kart sahibi yabancı, süresiz çalışma izninin sağladığı haklardan yararlanabilmektedir.
Turkuaz Kart uygulamasında; akademik alanda uluslararası kabul görmüş çalışmaları bulunanlar ile bilim, sanayi ve teknolojide ülkemiz bakımından stratejik kabul edilen bir alanda öne çıkmış olanlar ya da ihracat, istihdam veya yatırım kapasitesi olarak ulusal ekonomiye önemli katkı sağlayan ya da sağlaması öngörülenler nitelikli yabancı olarak değerlendirilmektedir.
Geçici koruma sağlanan yabancılara ise, bu madde hükümleri uygulanmamaktadır.
Çalışma İzni Olmaksızın Çalışan/Çalıştırılan Yabancılara İlişkin İdari Para Cezaları Nedir?
6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu uyarınca izinsiz çalıştırılan her bir yabancı için 2022 yılında işverenlere uygulanan idari para cezası 16.066 TL iken, 24.11.2022 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan 542 sıra numaralı VUK genel tebliği gereğince %122,93 olan yeniden değerleme oranında artırılarak 2023 yılı için idari para cezaları;
Çalışma izni bulunmayan yabancıyı çalıştıran işverenlere her bir yabancı için 35.815 TL
Çalışma izni olmaksızın bağımlı çalışan yabancıya 6.423 TL iken 14.318 TL
Çalışma izni olmaksızın bağımsız çalışan yabancıya 12.854 TL iken 28.655 TL
olarak belirlenmiştir.
6735 sayılı Kanun’un 23. maddesi uyarınca; yukarıda sayılan fiillerin tekrarı hâlinde idari para cezaları bir kat artırılarak uygulanmaktadır.
Çalışma izni bulunmadan çalıştığı tespit edilen yabancılar sınır dışı edilmek üzere İçişleri Bakanlığına bildirilir.
İşveren veya işveren vekili, çalışma izni bulunmayan yabancının ve varsa eş ve çocuklarının konaklama giderlerini, ülkelerine dönmeleri için gerekli masrafları ve gerektiğinde sağlık harcamalarını karşılamak zorundadır. Bu gider, masraf ve harcamaların Göç İdaresi Genel Müdürlüğü bütçesinden karşılanması hâlinde, bu madde gereğince ödenen tutarlar, 21/7/1953 tarihli ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun uyarınca işveren veya işveren vekilinden tahsil edilir.