Usulsüzlük, vergi kanunlarının şekle ve usule ilişkin hükümlerine uyulmamasıdır. Usulsüzlük ve özel usulsüzlük fiilleri olarak ayrı düzenleme yapılmıştır.
Genel Usulsüzlük Nedir?
Usulsüzlük fiilleri, Vergi Usul Kanunu’nun 352’nci maddesinde iki derece halinde mükellef grupları itibariyle sayılmış, uygulanacak cezalar Kanuna ekli tabloda gösterilmiştir.
Birinci derece usulsüzlük fiillerinden başlıcaları; vergi beyannamelerinin süresinde verilmemesi, tutulması zorunlu defterlerden herhangi birinin tutulmamış olması, defter kayıtları ve bunlarla ilgili vesikaların doğru bir vergi incelemesi yapılmasına imkan vermeyecek derecede noksan, usulsüz veya karışık olması, işe başlamanın zamanında bildirilmemesi, tasdiki mecburi olan defterlerden birinin kanuni sürenin sonundan başlayarak bir ay içinde tasdik ettirilmemiş olmasıdır.
Yukarıda açıklanan eylemler ile Vergi Usul Kanuna muhalefet hallerinde yıllık yeniden değerleme oranlarına göre belirlenen para cezaları ile karşı karşıya kalınmaktadır.
Özel Usulsüzlük Halleri Nedir?
Vergi Usul Kanunu, bazı fiilleri genel usulsüzlük cezaları kapsamı dışına çıkararak daha ağır cezalar ön görmüştür. Böylece, belge düzeninin yerleşmesi için mükelleflerin çapraz kontrolünün sağlanması ile vergi inceleme ve denetimlerinin daha etkin ve etkili olması hedeflenmiştir. Örneğin, belge düzenlenmemesi durumunda kesilebilecek özel usulsüzlük cezaları toplamı bir yılda 1.100.000 TL sına ulaşabilmektedir.
213 sayılı Vergi Usul Kanunu (makalenin devamında VUK olarak yazılacaktır) 353/1. maddesi; verilmesi alınması icabeden fatura, gider pusulası, müstahsil makbuzu ile serbest meslek makbuzlarının verilmemesi, alınmaması veya düzenlenen bu belgelerde gerçek meblağdan farklı meblağlara yer verilmesi halinde; bu belgeleri düzenlemek ve almak zorunda olanların her birine, her bir belge için Kanunda yazılı tutardan aşağı olmamak üzere bu belgelerde yazılması gereken meblağın ve meblağ farkının %10 nispetinde özel usulsüzlük cezası kesileceği hükmüne yer vermiştir.
VUK.un 353. maddesi uyarınca özel usulsüzlük cezası verilmesini gerektiren bazı durumlar şunlardır:
Fatura, makbuz gibi belgelerin alınmaması, verilmemesi ya da bu belgelerin gerçek meblağa aykırı düzenlenmesi
Alınması ve verilmesi gereken fatura, serbest meslek makbuzu, müstahsil makbuzu ile gider pusulasının alınmaması, verilmemesi, bu belgelerde gerçek tutardan farklı tutara yer verilmesi, anılan belgelerin elektronik belge olarak tanzimi gerekirken kâğıt olarak düzenlenmesi veya bu belgelerin VUK. m. 227, 231 ve 234 uyarınca hiç düzenlenmemiş sayılması hallerinde, her belge için bu belgeye yazılması gereken tutarın veya tutar farkının %10’u oranında özel usulsüzlük cezası kesilir. Elektronik olarak tanzimi gerekenler için de aynı şekilde cezası kesilir (VUK. m.353/1).
Ödemeyi kaydeden cihazla verilen fiş, perakende satış fişi, giriş bileti, yolcu bileti, taşıma irsaliyesi, sevk irsaliyesi, günlük müşteri listesi ve yolcu listesinin düzenlenmemesi ya da usule aykırı düzenlenmesi
Ödemeyi kaydeden cihazla verilen fiş, perakende satış fişi, giriş bileti, yolcu bileti, taşıma irsaliyesi, sevk irsaliyesi, günlük müşteri listesi, yolcu listesi ile Hazine ve Maliye Bakanlığınca düzenlenme mecburiyeti getirilen belgelerin tanzim edilmediğinin, kullanılmadığının, bulundurulmadığının, tanzim edilen belgenin aslı ile örneğinde farklı tutarlara yer verildiğinin, gerçeğe aykırı olarak tanzim edildiğinin ya da elektronik olarak düzenlenmesi gerekirken, -Maliye Bakanlığınca belirlenen haller dışında- fizikî olarak düzenlendiğinin belirlenmesi veya bu belgelerin VUK. 227. maddesine göre hiç düzenlenmemiş kabul edilmesi halinde özel usulsüzlük cezası uygulanır (VUK. m.353/2). Elektronik olarak tanzimi gerekenler için de aynı şekilde cezası kesilir.
Son tüketicilere kesilen özel usulsüzlük cezası
VUK.un 232. maddesinin birinci fıkrasının ilk 5 bendinde sayılanların dışında kalan kimselerin fatura, perakende satış fişi, ödeme kaydedici cihaz fişi, giriş ve yolcu taşıma biletleri, serbest meslek makbuzu, müstahsil makbuzu, gider pusulası almadıklarının belirlenmesi durumunda bu kimselere anılan maddenin 2 numaralı bendindeki cezanın beşte biri oranında özel usulsüzlük cezası verilir. Ama burada anılan cezanın kesilmesi için, vergi incelemesine yetkili olanların belge alınmadığını tespit etmesi şarttır. Öte yandan Maliye Bakanlığı’nın Gelir İdaresi Başkanlığı anılan tespiti, vergi incelemesine yetkili olmayan kişilere de yaptırabilir. Son tüketicilere özel usulsüzlük cezası kesilmesinde belge almadığına dair tespit tutanağının belge almayan kişiye verilen sureti, ceza ihbarnamesi yerine geçmektedir (VUK m. 353/3).
Vergi levhasının alınmaması ile defterin, kayıtların ibraz edilmemesi
Vergi yasalarının uygulanması açısından levha bulundurma veya levha asma mecburiyeti bulunan mükelleflerin bu mecburiyete uymamaları durumunda; günlük kasa defteri ile günlük perakende satış ve hasılat defteri başta olmak üzere Maliye Bakanlığının tutma ve günü gününe kayıt etme zorunluluğu getirdiği defterlerin işyerinde bulunmaması, anılan defterlere yazılması lazım olan işlemlerin günü gününe kaydının yapılmaması ya da yoklamaya ve incelemeye yetkili olanlara talep edildiğinde ibraz edilmemesi durumlarında her tespit için özel usulsüzlük cezası verilir (VUK. m. 353/4).
Muhasebe standartları ile tek düzen hesap planına uymama
VUK.’a göre tespit edilen muhasebe standartlarını, tek düzen hesap planını, mali tablolara ilişkin usul ve esasları, muhasebeye ilişkin bilgisayar programlarının üretilmesine ve kullanılması hakkındaki kuralları ve standartları ihlal edenlere özel usulsüzlük cezası verilir (VUK. m.353/6).
Belgelerin elektronik olarak düzenlenmesi ve verilmesi mecburiyetinin ihlali nedeniyle özel usulsüzlük cezası
Maliye Bakanlığı’nın çıkardığı 509 sıra no’lu Genel Tebliğ uyarınca, elektronik ortamda fatura düzenlemesi zorunlu olan kimselerin belgeleri elektronik ortamda düzenlememesi veya vermemesi halinde özel usulsüzlük cezası verilir.
Belge basımıyla ilgili matbaacılara verilen özel usulsüzlük cezası
Belge basımıyla ilgili bildirim görevini tespit edilen zamanda yerine getirmeyen veya bildirimi hatalı ya da eksik yapan matbaacılara özel usulsüzlük cezası verilir. Buradaki özel usulsüzlük cezası, bildirimin tespit edilen sürenin sonundan itibaren 30 gün içinde yapılması veya hatalı ya da eksik yapılan bildirimin 30 gün içinde düzeltilmesi veya tamamlanması halinde 1/2 oranında uygulanır (VUK. m. 353/8).
Tahsilatın ve ödemenin banka ya da benzeri finans kurumları vasıtasıyla yapılması zorunluluğuna uyulmaması
Tahsilatın ve ödemenin banka ya da benzeri finans kurumları vasıtasıyla yapılması zorunluluğunun bulunduğu durumlarda bu zorunluluğun ihlalinde özel usulsüzlük cezası verilir.
Damga vergisi ödenmemiş yahut eksik ödenmiş kağıtların vergi ve cezası tahsil edilmeden onaylanması ya da suretlerinin çıkarılması
Damga vergisi ödenmemiş yahut eksik ödenmiş kağıtların vergi ve cezası tahsil edilmeden onaylanması ya da suretlerinin çıkarılması durumunda işlemi yapan noter aleyhine özel usulsüzlük cezası verilir (VUK. m.355).
Hazine ve Maliye Bakanlığı’na yahut vergi dairesine bilgi verme mükellefiyeti olduğu halde bilgi verilmemesi
Hazine ve Maliye Bakanlığı’na yahut vergi dairesine bilgi verme mükellefiyeti olduğu halde bilgi vermeyenler hakkında özel usulsüzlük cezası uygulanır.
Yukarıda açıklanan fiillerin gerçekleştirilmesi halinde para cezası ile karşı karşıya kalınabilir.