Vergi Usul Kanunumuzda vergi denetim müesseseleri olarak; yoklama, vergi incelemesi, arama, bilgi toplama müesseselerine yer verilmiştir.
1-Yoklama
Yoklama; Vergi Usul Kanununun 127. maddesi hükmüne göre, yoklamadan amaç; mükellefleri ve mükellefiyetle ilgili maddi olayları, kayıtları ve konuları araştırmak ve tespit etmektir. Yoklamaya yetkili memurlar, ayrıca; vergi kanunlarının uygulanması ile ilgili olarak çeşitli yetkilerle donatılmışlardır. Yoklama, esas itibarıyla yoklama yetkilileri tarafından gerçekleştirilmektedir.
Yoklama yetkilileri kimlerdir?
i) Vergi dairesi müdürleri,
ii) Yoklama memurları,
iii) Yetkili makamlar tarafından yoklama işi ile görevlendirilenler,
iv) Vergi incelemesine yetkili olanlar,
v) Gelir uzmanlarıdır.
Yoklama Süreci Nasıl Olur?
Yoklama, her zaman yapılabilmektedir. Yoklama yapılacağının, ilgiliye haber verilmemesi zorunluluğu vardır. 6637 sayılı Kanunla yapılan düzenleme ile elektronik yoklama uygulamasına yer verilmiştir. Bu düzenleme gereğince; yoklama neticeleri, yoklama yerinde Vergi Usul Kanununun 131. maddesinde yer alan yoklama fişi ile aynı mahiyette olan, elektronik ortamda tanzim olunan “yoklama fişi” ile de kayıt altına alınabilmektedir. Bu fiş, nezdinde yoklama yapılan veya yetkilisi tarafından elektronik imza araçlarıyla imzalanır.
2-Vergi İncelemesi
Vergi incelemesi, Vergi Usul Kanunumuzun 134. ve izleyen maddelerinde düzenlenmiştir.
Vergi incelemesinden amaç, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak, tespit etmek ve sağlamaktır. Defter ve hesap tutmak, belgeleri saklamak ve sunmak zorunluluğunda olan gerçek veya tüzel kişiler, vergi incelemesine tabi bulunmaktadırlar.
Vergi İncelemesine Yetkililer Kimlerdir?
Vergi incelemesi; vergi müfettişleri, vergi müfettiş yardımcıları, ilin en büyük mal memuru veya vergi dairesi müdürleri tarafından yapılmaktadır.
Gelir İdaresi Başkanlığının merkez ve taşra teşkilatında müdür kadrolarında görev yapanlar her hal ve takdirde vergi inceleme yetkisini haizdir.
Vergi incelemesine tabi olanlar kimlerdir?
Vergi Usul Kanunu ve diğer kanunlara göre defter ve hesap tutmak, evrak ve vesikaları muhafaza ve ibraz etmek mecburiyetinde olan: Gerçek ve Tüzel kişiler
Vergi İncelemesi Süreci Nasıl İşlemektedir?
Vergi incelemesinin; tam - kısmi inceleme, ileriye doğru - geriye doğru inceleme, karşıt yani çapraz inceleme, sondaj usulü inceleme, dairede-işyerinde inceleme uygulamalarına göre gerçekleştirilebilmesi imkanı vardır.
Vergi incelemesi sırasında, vergi inceleme elemanlarının uymaları gereken esaslar; Vergi Usul Kanununun 140. maddesinde belirtilmiş bulunmaktadır.
İnceleme sırasında gerekli görülen hallerde; vergilendirme ile ilgili olaylar ve hesap durumları, ayrıca tutanaklarla belgelenmektedir. İlgili kişilerin itiraz ve konu ile ilgili düşünceleri var ise, bunlar tutanağa geçirilmektedir.
Tam ve Kısmi İncelemelerde Süreler Ne Kadardır?
Tam incelemede süre, incelemeye başlanıldığı tarihten itibaren en fazla 1 yıldır. Kısmi incelemede süre, incelemeye başlanıldığı tarihten itibaren en fazla 6 aydır. Yetkili kişilerin inceleme talebi için ek süre istemesi halinde 6 ay ek süre verilebilir.
Katma Değer Vergisi İadesi İncelemelerinde Süre Ne Kadardır?
En fazla 3 aydır. Yetkili kişilerin inceleme talebi için ek süre istemesi halinde 2 ay ek süre verilebilir.
3-Arama
Vergi Usul Kanununun 142. maddesi gereğince; ihbar veya vergi incelemesi dolayısıyla aramaya başvurulabilmekte olup, bir mükellefin vergi kaçırdığına işaret olan belirtiler bulunursa, bu mükellef veya kaçakçılıkla ilgili görülen diğer kişiler nezdinde ve bunların üzerinde arama yapılabilmektedir.
Arama yapılabilmesi için, vergi incelemesi yapmaya yetkili olanların buna gerek görmesi ve sulh yargıcından karar alınması gerekmektedir. Aramada bulunan ve incelenmesine gerekli görülen defter ve belgelerin ayrıntılı olarak bir tutanakla tespit olunması yoluna gidilmektedir.
Arama, ihbar üzerine gerçekleştirilmiş ise; ihbarın asılsız çıkması durumunda, nezdinde arama yapılan kimse, muhbirin adının bildirilmesini isteyebilmekte olup, bu takdirde; vergi dairesinin, muhbirin adını bildirmesi zorunluluğu vardır. İhbar geçerli çıkmış ise, muhbire ikramiye verilmesi yoluna gidilmektedir.
Arama yapılan hallerde incelemenin çabukça ve her işten önce yapılması gerekmektedir. Arama sonucunda alınan defter ve belgeler üzerindeki incelemelerin, en geç üç ay içinde bitirilerek sahibine bir tutanakla geri verilmesi gerekmektedir.
İncelemelerin haklı nedenlerle üç ay içinde bitirilmesine imkân olmayan hallerde, sulh yargıcının vereceği karar üzerine bu süre uzatılabilmektedir.
4- Bilgi Toplama
Vergi uygulamasının etkinliği açısından ve temel vergi ilkelerinin uygulamaya etkin bir şekilde dönüştürülebilmesi bakımından bilgi toplamanın büyük önemi vardır. Vergilendirme açısından, gerekli etkin bir denetime olanak verecek bir müessese olan bilgi toplama, Vergi Usul Kanununun 148. ve izleyen maddelerinde düzenlenmiştir.
Kamu idare ve müesseseleri, mükellefler ve mükelleflerle işlemde bulunan diğer gerçek ve tüzel kişiler, Maliye Bakanlığının veya vergi incelemesi yapmaya yetkili olanların isteyecekleri bilgileri vermeye zorunlu tutulmuşlardır.
Ayrıca, Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı veya vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar, usulüne uygun olarak yürürlüğe girmiş uluslararası anlaşmalarda yer alan bilgi değişimi hükümleri çerçevesinde, Maliye Bakanlığınca tespit edilecek usullere göre Vergi Usul Kanununun Birinci maddesinde belirlenen kapsamla sınırlı olmaksızın bilgi toplayabilmeye yetkili kılınmıştır.
Kendilerinden bilgi istenilen gerçek ve tüzel kişiler, özel kanunlarda yazılı mahremiyet hükümlerini ileri sürerek, bilgi vermekten kaçınamazlar.
Kural bilgi vermekten imtina edememektir. Ancak VUK 151. Maddesinde düzenlenen istisnalar saklıdır. Bu istisnalar aşağıdaki gibidir:
i) Posta, telgraf ve telefon kuruluşunun muhabereler hakkında tutmaya mecbur olduğu mahremiyeti saklıdır.
ii) Hekimlerden, diş hekimlerinden, dişçilerden, ebelerden ve sağlık memurlarından hastaların hastalıklarının türüne ilişkin bilgiler istenemez.
iii) Avukatlardan ve dava vekillerinden kendilerine verilen işler veya görevleri dolayıyla öğrendikleri durum ve hususların bildirilmesi istenemez.
Ancak, bu yasak müvekkil adları ile vekalet ücretleri ve giderleri ile ayrıca avukatlık veya dava vekilliği sıfatı dışındaki sıfatları dolayısıyla bilgi sahibi oldukları durum ve hususlar için geçerli değildir.
iv) Ceza Muhakemesi Kanunu gereğince gösterilmesi veya teslimi doğru olmayan evrakın içeriği hakkında bilgi istenemez. Ancak, doğrudan doğruya vergi ile ilgili olmak üzere, bu gibi belgelere dayanarak doğan borçların tutarlarına ve alacaklıların adlarına ait bilgiler istenebilmektedir.
Ayrıca; Kamu idare ve müesseseleri (kamu hizmeti ifa eden kurum ve kuruluşlar dahil) ile gerçek ve tüzel kişiler vergilendirmeye ilişkin olaylarla ilgili olarak, Maliye Bakanlığı ve vergi dairesince kendilerinden yazı ile istenecek bilgileri belli fasılalarla ve devamlı olarak yazı ile vermeye zorunlu tutulmuşlardır. Yasada belirtilmiş olan resmi makamlarla gerçek ve tüzelkişiler, her ay bilgi sahibi oldukları ölüm olayları ile intikalleri ertesi ayın 15. günü akşamına kadar vergi dairesine yazı ile bildirmeye zorunlu tutulmuşlardır.