Silikon Vadisi’nde stock option uygulaması çok popüler. Bu uygulamanın yaygınlaşma sebebi Silikon Vadisi ekosisteminin büyüklüğünden kaynaklanmıyor. Girişimcilik dünyasının doğası böyle. Ülkemizde de startup ekosisteminde stock option uygulamaları görülüyor. Hatta bu ekosistem içerisinde şu soru günden güle olağan hale geliyor: “Çalışanlarınız yüzde kaçının opsiyon hakkı var?”
1. Ya Stock Ya Option
Bir hukuki kişilik olan Şirketlerin ana varlık sebebi kar elde etmek ve bu karlılığı sürekli arttırmaktır. Herhalde buna itiraz edecek kimse çıkmaz. Peki birer gerçek kişi olan çalışanların, çalışma amacı nedir? Elbette ki bir çalışan için ana amaç para kazanmaktır. Sabit ücret ile çalışma dönemi gün geçtikte ortadan kalkıyor. Özellikle de girişimcilik dünyasında. Nasıl ki satış ve pazarlama alanında çalışanlara prim ödemek çok önemliyse özellikle teknoloji şirketlerinde de çalışanlara stock option teklif etmek oldukça önemli.
Startuplar doğası gereği daha küçük yapılar olmakla birlikte kurumsal şirketlere göre ise çok daha esnektir. Ayrıca doğru bir ekiple çok daha hızlı büyüme fırsatına da sahiptir. Bu nedenle de zaten oldukça küçük yapıda olan bu şirketler, hem çalışanlarını da bu sürece dahil etmek (skin in the game) hem de bütçeyi doğru yönetmek için stock option kartını kullanırlar. Özellikle de kilit personelin şirkete transferi sürecinde stock option’dan başka seçenek yok. Bu nedenle de startuplar için stock option kaçınılmaz bir uygulama. Bu ilk zamanlarında Facebook için de böyleydi, bugün belki de yeni girişimler için bu şekilde.
2. Stock Option Nedir?
Bu kadar önemli bir uygulamanın temellerini bilmeden olmaz. Öncelikle şunu söylemek gerek. Stock option, bir hisse opsiyonu. Bu uygulama ile kişiye, belirli koşulların gerçekleşmesi halinde hisse alım hakkı tanınıyor. Çalışana, şirkette belirli bir tarihe kadar çalışması ve bu sürede üzerinde anlaşılan projeyi tamamlaması halinde şirketin belirli orandaki hissesini belirli bir fiyattan satın alma hakkı tanımak buna örnek olarak verilebilir.
Çalışan hisse opsiyon sözleşmesi, şirketler tarafından çalışanlarına, yöneticilerine veya danışmanlarına verilen bir tür öz sermaye tazminatı olarak görülebilir. Şirket, hisse senetlerini doğrudan vermek yerine belirli koşulların varlığı halinde şirket hissesini belirli bir fiyattan sınırlı bir süre için satın alma hakkı verir.
Çalışanlar için stock option uygulamaları, Türk hukukunda en çok pay edindirme vaadi sözleşmeleri ile gerçekleştirilmekte. Uygulamada kısaca hisse opsiyon sözleşmesi olarak da geçiyor.
Hisse opsiyon sözleşmesi ile bir hak ediş süreci belirlenebilir. Bu uygulamada vesting olarak adlandırılıyor. Vesting süresi sonunda koşullar gerçekleşmiş çalışan hisse edinmeye hak kazanıyor. Vesting’in,
· Tek Uçurumlu Vesting (Cliff Vesting)
· Kademeli Vesting (Graded Vesting)
· Zamana Dayalı Vesting (Time Based Vesting)
· Anında Vesting (Immediate Vesting)
· Hedefe Dayalı Vesting (Milestone Based Vesting)
· Karma Vesting (Hybrid Vesting)
· Ters Vesting (Reverse Vesting)
gibi çeşitleri bulunuyor.
Vesting çalışanın hisse edinmeye hak kazanması için beklemesi gereken süre olarak düşünülebilir. Cliff ise bu süreç içerisindeki hisse edinmeye hak kazanma dönemleri olarak değerlendirilmeli. Örneğin çalışan, şirketteki 3. Yılın sonunda %0,5 şirket hissesini, 5. Yılın sonunda ise yine %0,5 şirket hissesini edinme hakkına sahip olacaksa buradaki dönemler Cliff olarak adlandırılıyor.
Aslında söz konusu isimlerin pek bir önemi yok. Önemli olan koşulların belirlenmesi ve bu koşullara en uygun sözleşmenin hazırlanması. Özellikle hisse edinimin hangi koşullar sonunda gerçekleşebileceği ve hangi hisselerin edinileceğinin belirlenmesi önemlidir. Peki Türk Hukukunda stock option var mı, böyle bir düzenleme yapılmış mı? Bu sorunun cevabı kısmen evet!
3. Türk Hukukunda Çalışanlara Stock Option Uygulaması
“Yıl olmuş 2022, siz çalışanlarınıza stock option vermiyor musunuz? Hayır, çünkü Türk hukukunda buna ilişkin bir düzenleme yok.” Bu ifade doğru olmaz. Çünkü Türk Ticaret Kanunu’na göre çalışanlara hisse edindirmek mümkün. Şarta bağlı sermaye artırımı. Türk Ticaret Kanunu’nun 463’üncü maddesi ile 472’nci maddeleri arasında düzenlenen şarta bağlı sermaye artırımı ile çalışanlara hisse opsiyon planını uygulamak mümkün.
Şarta bağlı sermaye artırımı yapılabilmesi için şirket esas sözleşmede dayanak madde bulunması gerekmekte. Bu husus Türk Ticaret Kanunu madde 465’te düzelenmiş. Şartlı olarak artırılan sermayenin toplam itibarî değeri sermayenin yarısını aşamaz. Ayrıca yapılan ödeme, en az, nominal değere eşit olmalıdır.
Şarta bağlı sermaye artırımında yeni pay çıkarmak suretiyle çalışanlara hisse edindirmek mümkün. Ancak uygulamada yaşanan sorunlar nedeniyle genellikle bu yöntem tercih edilmiyor. Yukarıda değindiğimiz hisse opsiyon sözleşmeleri ile çalışanlara hisse taahhüt edilmesi daha yaygın bir uygulama.
Hisse opsiyon sözleşmeleri ile yeni hisse ihraç edilerek çalışanlara pay edindirebileceği gibi hisse devri yoluyla da pay edindirmek mümkün.
Sonuç itibariyle değişen ticari koşullara uyum göstermek çok önemli. 2022 yılı itibariyle çalışanlara stock option imkanı sunmayı göz ardı etmemek gerek.
Start-up Hukuku hakkında "Oyun Sektörüne Odaklanmanızı Gerektiren Üç Neden!" ve benzeri konulardaki içeriklere ulaşmak ve Start-up Hukuku Avukatı ile online görüşme ayarlamak için aşağıdaki linke tıklayabilirsiniz!